Міжнародная арганізацыя працы прыняла рэзалюцыю пра ўжыванне ў дачыненні да Беларусі артыкула № 33 Статута арганізацыі. Такім чынам МАП заклікае сусветную супольнасць перагледзець адносіны з беларускімі ўладамі. Такія меры раней прымаліся толькі ў дачыненні да М’янмы ў 2000 годзе ў сувязі з выкарыстаннем прымусовай працы зняволеных. Расказваем, што адбывалася ў гэтай азіяцкай краіне, як яе рэжым здзекаваўся з уласнага насельніцтва і ці паўплывала рашэнне МАП на змяненне палітыкі краіны.
Што адбывалася ў М’янме да 2000 года
М’янма (раней яна насіла назву Бірма) знаходзіцца ў Паўднёва-Усходняй Азіі. Больш чым сто гадоў яна была калоніяй Вялікабрытаніі, падчас Другой сусветнай вайны яе на некалькі гадоў акупавала Японія.
Пасля вайны ў краіне з’явіўся шырокі рух за незалежнасць, яго лідарам быў генерал Аун Сан. Краіна ўжо была на шляху да здабыцця поўнага суверэнітэту, але ў 1947-м палітыка забілі змоўшчыкі. Праз год Бірма ўсё ж стала незалежнай, але англічане, пакідаючы краіну, заклалі міну запаволенага дзеяння: паабяцалі самастойнасць яшчэ тром абласцям дзяржавы, у кожнай з якіх жылі свае этнічныя групы. Акрамя таго, у краіне дзейнічалі камуністы-партызаны, узброеныя сілы Гаміньдана (кітайскай партыі, якая прайграла Маа Цзэдуну барацьбу за ўладу ў Кітаі) і іншыя групоўкі.
Таму адразу пасля абвяшчэння незалежнасці ў краіне пачалася доўгая грамадзянская вайна. Усё скончылася вайсковым пераваротам, які ў 1962-м арганізаваў генерал Не Він, былы паплечнік Аун Сана. Ён усталяваў у краіне дыктатуру і знаходзіўся ва ўладзе да 1988-га. За ім М’янма, якая была адным з асноўных сусветных экспарцёраў рысу, аказалася ўцягнутай у харчовы крызіс і стала адной з самых бедных краін на планеце. Як адзначала The Guardian, падчас кіравання Не Віна «замежнікі былі выгнаныя, эканоміка нацыяналізаваная, сотні палітычных лідараў кінутыя ў турму, а калі студэнты пратэставалі ў Рангунскім універсітэце ў ліпені 1962 года, будынак прафсаюза быў падарваны, дзясяткі чалавек былі забітыя ці параненыя».
Многія дзеянні дыктатара былі абумоўленыя прыкметамі і астралагічнымі прадказаннямі. Напрыклад, ён увёў нязручныя ў звароце наміналы ў 45 і 90 к’ятаў (мясцовая валюта. — Заўв. рэд.), бо яго шчаслівай лічбай была дзявятка (4+5=9).
У 1988-м рэформы палітыка справакавалі масавыя студэнцкія выступленні. Пад ціскам пратэстоўцаў Не Він у ліпені пайшоў у адстаўку. Акурат у гэты час у краіну вярнулася Аун Сан Су Чжы, дачка Аун Сана, якая атрымала адукацыю ў Індыі і працавала ў ЗША. Жанчына стварыла партыю «Нацыянальная ліга за дэмакратыю» і выступіла за перамены ў краіне.
Але масавыя мірныя мітынгі і шэсці жорстка разганяліся ўладамі. За сем месяцаў пратэстаў у 1988 годзе па ўсёй краіне былі забітыя каля 3 тысяч чалавек.
Усё скончылася чарговым вайсковым пераваротам, што адбыўся ў верасні таго ж 1988 года. Да ўлады прыйшла новая хунта — Дзяржаўная рада міру і развіцця. Праз год яна змяніла назву краіны на М’янму. Акрамя класічных характарыстык любой дыктатуры (напрыклад, пастаянных рэпрэсій у дачыненні да нязгодных), новы рэжым зрабіў стаўку на масавую мілітарызацыю і гвалтоўнае вербаванне дзяцей у войска.
Як адзначалі праваабаронцы, па стане на 2002 год у М’янме было больш за ўсё дзяцей-салдат у свеце. З 1988 года армія павялічылася ўдвая і налічвала 350 тысяч чалавек. Не менш за 20 працэнтаў вайскоўцаў былі дзецьмі ва ўзросце да 18 гадоў. Магчыма, іх агульная колькасць складала да 70 тысяч. Як адзначалі праваабаронцы, вярбоўшчыкі часта затрымлівалі хлопчыкаў на вакзалах, рынках і ў іншых грамадскіх месцах, пагражаючы ім турмой, калі яны адмовяцца ўступаць у войска. Ім не давалі магчымасці звязацца са сваімі сем’ямі і адпраўлялі ў лагеры, збівалі і жорстка каралі (у тым ліку да смерці), калі яны спрабавалі збегчы. Трапіўшы ў войска, дзеці былі вымушаныя спальваць вёскі і ўдзельнічаць у пакараннях смерцю.
Дзеля аб’ектыўнасці, дзяцей у войска прызывалі і асобныя атрады м’янманскай апазіцыі — хоць і не ў такіх маштабах.
Аун Сан Су Чжы выступала супраць такіх метадаў. У 1990-м яе партыя перамагла на парламенцкіх выбарах, але вайскоўцы папросту адмовіліся аддаваць уладу. Вынікі галасавання абвясцілі несапраўднымі. У 1991 годзе Аун Сан Су Чжы, якая стала сімвалам супраціву М’янмы, атрымала Нобелеўскую прэмію міру «як абаронца правоў чалавека». У Нарвегіі, дзе праходзіла ўзнагароджанне, жанчыну прадстаўляў яе сын. Сама яна ўвесь гэты час знаходзілася пад хатнім арыштам.
Пасля падзеяў 1988−1989 гадоў супраць краіны былі ўведзеныя санкцыі з боку ЕС і ЗША. Тэрмін іх дзеяння ўжо неаднаразова падаўжаўся. Як адзначаў TUT.BY, акрамя забароны на ўезд у заходнія краіны і замарожвання рахункаў чальцоў вайсковай хунты, санкцыі прадугледжвалі таксама абмежаваныя дыпламатычныя адносіны і эмбарга на пастаўку ўзбраенняў. Абмежаванні закранулі больш за 800 прадпрыемстваў і кампаній М’янмы, а забарона на ўезд распаўсюджвалася амаль на 500 чалавек.
У 1995 годзе 50-гадовую Су Чжы выпусцілі з-пад хатняга арышту, і яна працягнула займацца палітыкай. Але неўзабаве пасля гэтага яе свабоду зноў абмежавалі. У 2009 годзе М’янму наведваў генеральны сакратар ААН Пан Гі Мун, які спрабаваў пераканаць мясцовы ўрад пачаць дэмакратычныя рэформы. Пакідаючы краіну, ён выказаў незадаволенасць тым, што яму не дазволілі правесці сустрэчу з Су Чжы.
Як і чаму ў дачыненні да краіны ўжылі 33-ы артыкул Статута МАП
З жорсткасцю рэжыму, які кіраваў у М’янме, гэта наўпрост звязана не было. Згаданае вышэй выкарыстанне дзяцей у войску, пакаранні смерцю і рэпрэсіі — далёка не адзінае, што адрознівала краіну ад суседзяў. Яшчэ адной асаблівасцю рэжыму стала выкарыстанне прымусовай працы. Як ні парадаксальна, яно было цалкам легальнае. Прычым дасталася краіне ў спадчыну ад перыяду ўлады Вялікабрытаніі.
Заканадаўства М’янмы шмат у чым грунтавалася на дакументах, прынятых падчас каланіяльнага перыяду. У тым ліку гаворка ішла пра Крымінальны кодэкс, які наўпрост забараняў прымусовую працу. Аднак існавалі і так званыя «Акты гарадоў і вёсак» (The Towns and Villages Acts, або TVA). Яны дазвалялі мясцовым уладам бясплатна выкарыстоўваць працоўную сілу для вырашэння сваіх задач (напрыклад, абавязкаў кур’ера, забяспечання харчаваннем і гэтак далей). Такім чынам, прымусовая праца, якая падпадала пад дзеянне TVA, не лічылася ў М’янме незаконнай.
З 1960-х гадоў Міжнародная арганізацыя працы неаднаразова крытыкавала такую практыку. Аднак кіраўніцтва М’янмы ўпарта адказвала, што не бачыць у гэтым праблемы. У сярэдзіне 1990-х пачалося міжнароднае расследаванне, якое ў выніку завяршылася санкцыямі.
Што ж адбылося і чаму лёд крануўся? Нейкай адной прычыны мы не знайшлі. Выкажам здагадку, што гаворка ідзе пра комплекс падзей.
Па-першае, рэч у маштабе гэтай працы. Лічбаў на сярэдзіну дзевяностых у адкрытых крыніцах няма, але праз дзесяцігоддзе — у сярэдзіне нулявых гадоў — у сістэме прымусовай працы М’янмы былі занятыя 800 тысяч чалавек. Гэта велізарная колькасць людзей, якая відавочна не ўзнікла раптоўна. Імаверна, усе тыя ж сотні тысяч людзей ужо на момант разгляду справы ў МАП былі ахвярамі прымусовай працы.
Па-другое, у гэтым кантэксце дарэчы выраз «кропля камень точыць». Міжнародныя арганізацыі часта надзвычай непаваротлівыя. Але ў нейкі момант колькасць крытычных заяваў перарасла ў якасць.
Урэшце ў 1996 годзе на адной з сесій МАП 25 дэлегатаў, якія прадстаўлялі рабочых М’янмы, падалі скаргу. Акрамя прымусовай працы яны абвінавацілі вайсковы ўрад у фізічным і сэксуальным гвалце над паднявольнымі работнікамі. Сітуацыяй у краіне зацікавілася Міжнародная канфедэрацыя свабодных прафсаюзаў. Зборам фактаў пра сітуацыю ў М’янме займалася праваабарончая арганізацыя Amnesty International. У выніку МАП ужо не змагла ігнараваць гэтае пытанне.
У 1997-м МАП стварыла спецыяльную камісію па расследаванні парушэнняў правоў працоўных, але вайскоўцы не пусцілі яе ў М’янму, заявіўшы пра «ўмяшанне ва ўнутраныя справы» краіны. Тады камісія пачала працаваць дыстанцыйна ў Жэневе. Яе супрацоўнікі наведвалі суседнія з М’янмай дзяржавы, дзе апыталі каля 250 чалавек, што збеглі ад дыктатуры.
У 1998-м была апублікаваная выніковая справаздача. У ёй ішла гаворка пра паўсюднае выкарыстанне прымусовай працы ў сферы будаўніцтва, пры абслугоўванні вайсковых аб’ектаў, сельскагаспадарчыя, лесанарыхтоўчыя і іншыя работы, утрыманне аўтамабільных дарог і чыгунак, мастоў і іншай інфраструктуры.
Рэакцыя М’янмы на высновы камісіі стала рэзка негатыўнай. Хунта заявіла, што інфармацыя была атрыманая з «антыўрадавых колаў» і з’яўляецца «палітычна матываванай, вельмі перадузятай, пазбаўленай аб’ектыўнасці».
Як адзначалі даследчыкі, «у гэты момант МАП аказалася ва ўнікальнай сітуацыі». Звычайна ў аналагічных выпадках арганізацыя выкарыстоўвала два сцэнары. Пры першым адразу пасля абвяшчэння рэкамендацый камісіі краіна пачынала іх выконваць. Пры другім праблема вырашалася аўтаматычна пры падзенні рэжыму.
Але ўлада ў М’янме не збіралася ісці на адпачынак. Таму МАП трэба было выбіраць паміж двума варыянтамі: закрыць вочы на ігнараванне рэкамендацый, што азначала б страту рэпутацыі, або паспрабаваць пакараць парушальнікаў. Адзінай магчымасцю было выкарыстаць артыкул 33 свайго статута.
Яго назва наступная: «Невыкананне рэкамендацый Камісіі па расследаванні або міжнароднага суда». Афіцыйная фармулёўка гучыць так: «У выпадку невыканання якім-небудзь чальцом ва ўстаноўлены тэрмін рэкамендацый, калі такія ёсць, якія змяшчаюцца ў дакладзе Камісіі па расследаванні або ў рашэнні Міжнароднага суда, у залежнасці ад абставін, Адміністрацыйная рада можа рэкамендаваць канферэнцыі такія дзеянні, якія яна палічыць разумнымі і мэтазгоднымі для забяспечання іх выканання». Кажучы простымі словамі, артыкул фактычна даваў магчымасць прымаць у дачыненні да краіны розныя меры эканамічнага характару і не толькі.
У такім выглядзе 33-і артыкул Статута МАП з’явіўся адразу пасля Другой сусветнай вайны, у 1946-м. Да гэтага яго ні разу не выкарыстоўвалі. Чаму? Да выпадку з М’янмай працавалі дзве названыя вышэй мадэлі: дыктатуры або здавалі назад, або праз пэўны невялікі час спынялі існаванне.
У выніку ў сярэдзіне 2000 года арганізацыя ўхваліла ўжыванне 33-га артыкула ў дачыненні да М’янмы. Рашэнне падтрымала большасць дэлегатаў — у тым ліку краіны ЕС, дзяржавы Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, ЗША і многія краіны, якія развіваюцца. Кітай, Індыя і Расія сярод іншых прагаласавалі супраць.
У рэзалюцыі рэкамендавалася «ўсім удзельнікам арганізацыі ў цэлым — урадам, працадаўцам і работнікам — каб яны: перагледзелі <…> адносіны, якія могуць мець [з М’янмай], і прыняць адпаведныя меры <…>, каб [М'янма] не магла скарыстацца такімі адносінамі для захавання або пашырэння сістэмы прымусовай ці абавязковай працы».
Хунце далі адтэрміноўку: меры ўступалі ў сілу 30 лістапада 2000 года. Але вайскоўцы так і не сталі нічога мяняць.
Ці быў эфект ад ужывання 33-га артыкула Статута МАП у дачыненні да М’янмы?
Ацаніць эфект ад ужывання 33-га артыкула складана. Прычын некалькі.
Па-першае, умоўныя «санкцыі» супраць М’янмы то ўводзілі, то адмянялі. Іх заклікалі ўвесці ў 2000-м, але ўжо ў 2001 годзе пераважная большасць краін зняла абмежаванні (у рэальнасці санкцыі фактычна не паспелі пачаць дзейнічаць). Многія краіны тады палічылі, што М’янма робіць канкрэтныя крокі для паляпшэння сітуацыі з прымусовай працай.
Рэч у тым, што кіраўніцтва краіны і ў дзевяностыя выдавала загады, якія патрабавалі спыніць прымусовую працу, але іх ніхто не выконваў. Пасля таго як артыкул 33 Статута МАП быў ужыты, у новым загадзе ўрада ўпершыню наўпрост гаварылася, што ўсе парушальнікі закона, уключаючы вайскоўцаў, будуць прыцягнутыя да адказнасці ў адпаведнасці з м’янманскім Крымінальным кодэксам. Але і тут рэалізацыя засталася на словах: да адказнасці нікога не прыцягнулі. Затое прапагандысцкі эфект быў створаны.
У 2009-м прадстаўнікі МАП заяўлялі, што «пазіцыя вычэквання, якая была занятая большасцю чальцоў [арганізацыі з пачатку нулявых], бо [у М’янме] назіраўся прагрэс, <…> больш не апраўданая», і пагражалі ўвесці новыя санкцыі. Пагроза часткова падзейнічала. У 2010-м адзначалася, што жыхары краіны змаглі свабодна падаваць скаргі на дзеянні ўладаў у МАП. У выніку ўлады нарэшце пачалі звальняць з войска няпоўнагадовых салдат.
Па-другое, шматлікія санкцыі ў дачыненні да М’янмы ўводзіліся, але немагчыма адназначна сказаць, якія з іх звязаныя з рашэннем МАП. У першую чаргу гаворка пра ЗША. У 2003-м Злучаныя Штаты ўвялі забарону на імпарт з М’янмы, а таксама забарону на экспарт фінансавых паслуг у гэтую краіну, замарозілі актывы мясцовых фінансавых установаў і забаранілі ўезд на сваю тэрыторыю афіцыйным асобам М’янмы. У першую чаргу гэта стала рэакцыяй на чарговы арышт Аун Сан Су Чжы. Хоць лагічна, што праблему варта разглядаць у комплексе, бо апазіцыянерка сярод іншага змагалася супраць прымусовай працы і апынулася за кратамі ў тым ліку за гэта.
У 2007-м Злучаныя Штаты таксама замарозілі актывы яшчэ 25 высокапастаўленых чыноўнікаў і дазволілі арыштоўваць актывы любых асобаў, прызнаных вінаватымі ў парушэннях правоў чалавека ў М’янме. Дарэчы, ужо ў канцы нулявых прадстаўнікі МАП цвяроза адзначалі, што «Злучаныя Штаты не сталі чакаць, пакуль МАП прыме нейкія спецыяльныя меры», а «зрабілі ўсё самі». Пазней да гэтых санкцый далучыліся і іншыя краіны заходняга свету.
Які ж быў вынік? Як адзначалі ў сваім сумесным артыкуле навукоўцы з гэтай краіны і Індыі, санкцыі насілі вельмі асіметрычны характар: пасля ўвядзення амерыканскіх абмежаванняў экспарт М’янмы ў ЗША ўпаў да нуля, але самі Злучаныя Штаты працягвалі экспартаваць сваю прадукцыю ў М’янму. У выніку эфект быў нязначным, а эканоміка краіны працягвала расці нават пад санкцыямі. У 2003-м агульны аб’ём гандлю М’янмы складаў 6,54 млрд даляраў, у 2004-м — 7,1 млрд, у 2006-м — 8,57 млрд.
Ды і ў цэлым уплыў санкцый на гандаль М’янмы быў слабым. Краіна змагла дыверсіфікаваць як саму вытворчасць, так і сваіх гандлёвых партнёраў. Напрыклад, тэкстыльная прамысловасць (адна з асноўных крыніц даходу М’янмы) сапраўды пацярпела ад санкцый, але неўзабаве адбылося пераразмеркаванне рынку. Калі ў 2001-м, да ўвядзення санкцый, М’янма экспартавала каля 46% прадукцыі гэтай галіны ў ЗША, то да 2005-га агульны аб’ём экспарту адзення з гэтай краіны скараціўся амаль на 58%. Аднак М’янма змагла перанакіраваць свой экспарт у Паўднёвую Карэю і Японію.
За час санкцый моцна павялічыліся пастаўкі з М’янмы прыроднага газу. У 2003-м яго экспарт дасягаў адзнакі ў 819 мільёнаў даляраў. Да 2015 года ён вырас ужо да 4,4 млрд даляраў. Краіна экспартавала паліва ў асноўным у Тайланд, Кітай і Сінгапур у абыход санкцый.
У выніку да таго ж 2015 года ўжо 93% гандлю М’янмы прыпадала на яе дзесяць галоўных азіяцкіх партнёраў, з якіх на Кітай і Тайланд — ад 65 да 67%.
Такім чынам, уплыў санкцый аказаўся зусім не такім значным, як магло падавацца. Але сама пагроза ўвядзення паўнавартасных абмежаванняў хаця б часткова прымушала ўлады М’янмы ісці насустрач сусветнай супольнасці.
Як выглядае М’янма ў нашыя дні
Санкцыі ўсё ж адыгралі сваю ролю ў гісторыі краіны, хай і ўскосна. У 2010-м Аун Сан Су Чжы канчаткова выйшла на волю. На той момант з 20 апошніх гадоў яна знаходзілася ў зняволенні 15. У наступным годзе вайскоўцы расфармавалі хунту і перадалі частку паўнамоцтваў цывільнаму ўраду. У рэальнасці прадстаўнікі хунты занялі амаль 77% усіх месцаў у парламенце і захавалі ўладу. Аднак у краіне адмянілі цэнзуру, на волю выйшлі сотні палітвязняў. Таксама ў М’янме прынялі новы закон пра прафсаюзы і ўзгаднілі план дзеянняў па спыненні прымусовай працы на перыяд да 2015 года.
Сярод практычных крокаў былі зробленыя наступныя:
- кіраўнік арміі выдаў загады пра меры супраць вайскоўцаў, вінаватых у прымусовай працы, а таксама закон пра яе забарону ў войску;
- былі вылучаныя грошы на аплату працы на грамадскіх работах усіх узроўняў на 2012−2013 гады;
- на мясцовыя мовы былі перакладзеныя брашуры пра механізм падачы скаргаў на парушэнне правоў працоўных;
- дысцыплінарныя меры былі прыняты ў дачыненні да 166 вайскоўцаў.
Пасля гэтага МАП у 2012 годзе скасавала рашэнне пра ўжыванне 33-га артыкула свайго статута супраць краіны.
Для экспертаў, якія аналізавалі дэмакратычныя рэформы ў М’янме, іх прычыны засталіся загадкай. На іх думку, рашэнне пра рэформы было прынятае ўнутры хунты з жадання выйсці з-пад кітайскага ўплыву і паскорыць тэмпы эканамічнага развіцця. Так што ўскосны ўплыў санкцый ўсё ж быў. Але, вядома, не той, на які разлічвалі ў МАП.
У 2012 і 2015 гадах «Нацыянальная ліга за дэмакратыю» выйграла выбары, атрымаўшы большасць у абедзвюх палатах парламента, а Аун Сан Су Чжы стала дэпутатам. У выніку ЕС і ЗША пачалі паступова адмяняць санкцыі. Па стане на 2015-ы ў сіле заставалася толькі эмбарга на пастаўку зброі.
У сакавіку 2016 года Аун Сан Су Чжы заняла пасаду міністра замежных справаў, а ў красавіку стала дзяржаўным дарадцам М’янмы — фактычна кіраўніцай урада. Чаму не прэзідэнтам? Яе муж — брытанец, а дзеці маюць грамадзянства іншых краін, таму паводле заканадаўства М’янмы палітык не магла заняць гэтую пасаду.
Але палітыка ўчорашняй дысідэнткі аказалася неадназначнай. Міжнародныя праваабарончыя арганізацыі крытыкавалі яе за рэпрэсіі ў дачыненні да м’янманскіх мусульман (народа рахінджа), якія жывуць у М’янме: супрацоўнікі сіл бяспекі разгарнулі ваенную аперацыю, падчас якой забівалі, гвалтавалі, катавалі і пераследавалі іх. У выніку ад 600 тысяч да мільёна рахінджа збеглі ў Бангладэш. Таксама — паводле інфармацыі Дзярждэпа ЗША — у кастрычніку 2020-га ў М’янме было 36 асуджаных палітвязняў. Дадаткова, паводле звестак Асацыяцыі дапамогі палітычным зняволеным, яшчэ 584 чалавекі судзілі за іх палітычныя погляды. Пад вартай да суда знаходзіліся 193 з іх, астатнія былі вызваленыя пад заклад.
Вясной 2021-га ў краіне здарыўся чарговы вайсковы пераварот. Вайскоўцы М’янмы на чале з камандуючым узброенымі сіламі краіны генералам Мін Аун Хлайнам зрынулі ўрад. Аун Сан Су Чжы чарговым разам арыштавалі і па выніках некалькіх судоў асудзілі сукупна на 17 гадоў пазбаўлення волі.
Усе спробы правесці масавыя мітынгі, забастоўкі і акцыі грамадзянскага непадпарадкавання з таго часу жорстка душыліся новым вайсковым урадам. Паводле звестак праваабаронцаў, па стане на ліпень 2022 года былі забітыя не менш за 1756 праціўнікаў рэжыму, больш за 13 тысяч чалавек былі арыштаваныя.
Беларусь аказалася адзінай у свеце, хто адкрыта падтрымаў пераварот у М’янме. У чэрвені 2021-га Генеральная асамблея ААН прыняла рэзалюцыю па сітуацыі ў гэтай краіне. Дакумент заклікаў вайскоўцаў адмяніць надзвычайнае становішча, вызваліць затрыманых палітыкаў, спыніць гвалт супраць мірных дэманстрантаў. Са 156 дзяржаваў 119 прагаласавалі за, 36 устрымаліся — у іх ліку былі Кітай і Расія. А адзінай краінай планеты, якая прагаласавала супраць, стала Беларусь.
Пасля перапынку ў М’янме вярнуліся да практыкі смяротных пакаранняў: у 2022-м былі павешаныя чатыры чалавекі. Усе яны былі прыхільнікамі Су Чжы. У цэлым у краіне працягваецца перманентны ўзброены канфлікт, які пачаўся ў 1948 годзе. У ім загінула больш за 200 тысяч чалавек, у тым ліку 20,8 тысячы за 2022-і.
Сітуацыя ў краіне катастрафічная. «Парушэнні правоў чалавека, беспакаранасць вайсковага кіраўніцтва, гуманітарны і эканамічны крызіс. Жыхарам М’янмы даводзіцца сутыкацца з усімі гэтыя з’явамі, і ў іх амаль не засталося надзеі. 17,6 мільёна чалавек у М’янме сёння маюць патрэбу ў гуманітарнай дапамозе», — канстатавала ААН у сакавіку 2023 года. Ва ўмовах дыктатуры сітуацыя з прымусовай працай фактычна вярнулася да ранейшага стану.
Чытайце таксама
